Logo
Het is nu 28 maart 2024, 21:23



Antwoord op onderwerp  [ 1 bericht ] 
 Beschrijving: gespen 
Auteur Bericht
Avatar gebruiker

Geregistreerd: 22 jul 2009, 17:22
Berichten: 7409
Woonplaats: langs de ijssel
Antwoord met een citaat
 Beschrijving: gespen
Elke zoeker heeft wel gespen of onderdelen ervan in zijn collectie. Het is dan ook één van de voorwerpen die door de eeuwen heen, qua vorm en functionaliteit nauwelijks heeft ingeboet en daarom veel gevonden wordt.Ook tegenwoordig zijn in de meeste huishoudens nog wel enkele gespen te vinden. Hoewel in Nederland gespen al gebruikt worden vanaf de Romeinse tijd, worden er echter niet veel gespen uit de eerste 11 eeuwen gevonden.Veelal werd vooral bij eenvoudige kleding de kleding gesloten met een dicht geknoopte gordel. Sommige romeinse gespen kunnen ook verkeerd worden gedateerd omdat ze nauwelijks zijn te onderscheiden van gespen uit latere eeuwen. Gespen uit de Romeinse en zeer zeker uit de Merovingische en Karolingische periode, waarvan vaak fraaie en rijk geornamenteerde exemplaren bekend zijn, zijn zeldzaam en komen niet in elke verzameling voor. In dit artikel behandelen we de gesp dan ook vanaf de 13e eeuw in de bekendste verschijnings vormen

benaming onderdelen gesp
Afbeelding

De gesp behoorde zowel tot de vrouwen- als tot demannenkleding en werd toegepast aan o.a. de gordel,ruitersporen, kniebroeken, schoenen en hoeden. Dat laatste zie je op oude schilderijen. Daarnaast werden ze gebruikt bij o.a. paardentuig en wapenuitrustingen. Vande 17e eeuw tot aan begin 1900 trad de veel gevonden schoengesp op de voorgrond. Tegen het einde van de 19e eeuw was de gesp aan de ceintuur een onmisbaar onderdeel van de dameskleding. In de boerendracht kwam de gesp ook veel voor. Onderdelen van de gesp zijn altijd in ieder geval de beugel en de angel. Afhankelijk van het type gesp werd er soms ook een middenstijl, gespplaat of beslagplaat gebruikt. Soms was op de beugel een rustpunt voor de angel aangebracht, de angelrust.

Gordelgespen
In de loop van de 13e eeuw verving de metalen gordelsluiting de veelal dichtgeknoopte gordel bij de mannen-kleding. uit deze periode zijn dan ook ten opzichte van vorige eeuwen veel meer vondsten bekend. De gespen hadden toen meestal een D-vorm met een verbreding op de plaats waar de angel op de beugel rust. Dergelijke gespen hadden soms een geprononceerde en bewerkte gespbeugel (profiel) en waren vaak voorzien van een langgerekt rechthoekige al of niet versierde gespplaat Deze gespplaten zijn soms voorzien van veelal schitterende (dier)decoraties en kunststukjes op zich. In de gaatjes van de gespplaat zaten een aantal stiften voor de bevestiging aan de gordel.

Afbeelding

Gordelgespen werden ook veel gebruikt als sluiting aan de beurstas of wapenuitrusting; functies die in de 14e en 15e eeuw niet ongewoon waren. In kleinere formaten kwamen vanaf de 14e eeuw ook gespen aan schoenen en sporen voor. Naast edele metalen kwamen als materialen geelkoper, brons, messing, tin, nikkel en ijzer voor, soms ook been en hout.
In de 14e eeuw hadden de gespen, naast de D-vorm, voornamelijk een vierkante of ronde vorm. De angel liep over de hele breedte. Daarnaast was er ook nog de zgn. gaffelgesp, een gesp met meegegoten gaffel waar de gespplaat over heen werd geschoven.

Eind 14e, begin 15e eeuw werd de gespbeugel voorzien van een meegegoten middenstijl, waaraan dan de angel bevestigd zat. De gespplaat bestond vaak uit een latoen koperen plaatje dat om de middenstijl, met uitsparing voor de angel, of aan één zijde van de beugel was gebogen. In de loop van de 15e eeuw doet de ‘dubbel ovaal vorm’ zijn intrede.

Afbeelding

Een bepaalde vormontwikkeling van de beugel is moeilijk vast te stellen. Vanaf de 15e eeuw bleven namelijk talrijke vormen lang in gebruik. In het algemeen zijn de rechthoekige, dubbele ovalen en vierkante gespen van later datum dan de ronde en ovale gespen.Vrouwengordels bleven in het algemeen lange tijd vervaardigd van geweven stoffen en werden dichtgeknoopt. Aan het eind van de 15e eeuw wordt ook bij de vrouwenkleding gebruik gemaakt van de gordel met gesp.

Omdat de middenstijl van de gesp aan veel slijtage onderhevig was werd aan het einde van de 17e eeuw de middenstijl niet meer meegegoten, maar secundair aangebracht. Voor de middenstijl werd een ander, sterker materiaal zoals ijzer gebruikt. De gesp had daardoor een langere levensduur. Vaak is het ijzeren pinnetje bij gevonden gespen echter doorgeroest en niet meer aanwezig. Er werden nu door deze nieuwe constructie ook vaker gespen van tin, wat vrij zacht is, vervaardigd Een latere toevoeging was de beweegbare cilindervormige huls aan die kant van de beugel waar de punt van de angel op rustte.Deze diende om het aanschuiven van de leren strip te vergemakkelijken.In de 18e eeuw worden grote, soms fraai geornamenteerde gespen gebruikt.

Schoengespen
Hoewel al eerder op bescheiden schaal aan de zijkant an de schoen gebruikt, werd de schoengesp vanaf de17e eeuw een vast modieus onderdeel van het schoeisel. De gesp werd voor de schoenopening aan twee schoenriemen vast gehecht; aan de ene kant zorgde een metalen beslag, bestaande uit een dubbel geslagen metalen strip met knop voor de aanhechting, de knop werd door een sleuf in de riem gedrukt. De tweede riem werd door de angel vastgehouden. De schoengespen konden gemakkelijk van het schoeisel worden losgemaakt en op meerdere paren schoenen gebruikt worden. Ze hadden dus een functie als sieraad.Tot in het begin van de 18e eeuw zijn er veel verschillende vormen schoengespen te onderscheiden. De belangrijkste materialen zijn brons en geelkoper. Begin 18e eeuw kwam de nadruk te liggen op grotere gespen van tin, soms verzilverd of verguld. De contour van de beugel was ovaal, het oppervlak droeg soms een golvend bandpatroon in relief. Ook de aanhechting aan de schoenriemen verschilde met die van de 17e-eeuwse gespen; in plaats van het beslag met knop bevatte de gesp een extra halve beugel met in het midden een pinvormig uitsteeksel, de stuit, die in een van de riemen werd vast gestoken. Ook werden beslagplaatjes in de vorm een vissenstaart gebruikt, vaak versierd met de franse lelie. Vanaf 1770 werden de schoengespen weer kleiner en aan het eind van de 18e eeuw kwam de schoenveter weer in gebruik, net als in de middeleeuwen.

Afbeelding

Gespen van brons, messing of ijzer zijn gemaakt sinds het mogelijk werd metaal nauwkeurig te bewerken. Gespen met een sierdeel van zilver of zelfs goud volgden al spoedig.Oude gespen zijn meestal alleen zuiver te dateren als ze afkomstig zijn van gedateerde vindplaatsen zoals o.a. beerputten of als er een goede parallel bestaat. De vele toepassingsmogelijkheden maken gespen vaak ook moeilijk te determineren. Sommige modellen gespen waren in de ene streek ook langer in zwang dan in andere streken. In Amsterdam is vastgesteld dat reeds vóór
1600 op kleine schaal schoengespen werden gebruikt. Voor die tijd, in de late middeleeuwen droeg men eenvoudige schoenen uit een stuk leer of huid gesneden, gevormd en genaaid en gesloten met een knopsluiting of met leren veters. De vroege schoenen kuitgespen waren van brons, messing of ijzer. Ook toen in de achttiende eeuw zilver als materiaal in zwang kwam, zijn deze metalen in gebruik gebleven. Door de gespen van ijzer of messing te voorzien van een laagje alpaca, dun zilverblik of zelfs bladtin werd gepoogd het zilver na te bootsen en de glans te benaderen. Omstreeks 1900 raakte de schoenen kuitgespenmode in een neerwaardse spiraal. De vraag nam af. Bij de mannen werd de kuitbroek ook in de klederdracht hoe langer hoe meer vervangen door de lange broek. De schoenen werden beter van model en het leer werd fraaier. Hierdoor kon de extra pronk van dure gespen achterwege blijven. De zilveren gespen raakten in onbruik. Hoewel dit artikel uiteraard niet alle gespen behandelt
en laat zien, kunt u nu waarschijnlijk toch de meeste in uw bezit zijnde gespen in de juiste periode plaatsen.

Afbeelding


Met toestemming geplaatst door het bestuur van de detector amateur.
Tekst auteur /tekeningen: Kees Leenheer / Foto’s: Johan Bosma
bron:DDA magazine 101 http://www.detectoramateur.nl
bron tekening 1:piepstok.nl http://www.piepstok.nl/


Je hebt de vereiste permissies niet om de toegevoegde bestanden aan dit bericht te zien.

_________________
Heiligenmedailles en dovotiehangers in de rommelbak... ik verzamel ze..


26 jan 2013, 08:28
Profiel WWW
Geef de vorige berichten weer:  Sorteer op  
Antwoord op onderwerp   [ 1 bericht ] 

Wie is er online

Gebruikers op dit forum: Geen geregistreerde gebruikers. en 12 gasten


Je mag geen nieuwe onderwerpen in dit forum plaatsen
Je mag niet antwoorden op een onderwerp in dit forum
Je mag je berichten in dit forum niet wijzigen
Je mag je berichten niet uit dit forum verwijderen
Je mag geen bijlagen toevoegen in dit forum

Ga naar:  
Powered by phpBB © 2000, 2002, 2005, 2007 phpBB Group.
Designed by STSoftware for PTF.
phpBB.nl Vertaling - Hosted by FFXS.nl